ИНСТИТУТ ВНЕШНЕПОЛИТИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ И ИНИЦИАТИВ
Игорь Панкратенко, интервью иранскому агентству Fars News
Ссылка на статью: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920621000720
کارشناسان روس در گفت‌وگو با فارس:
مشارکت بجای رقابت/ ساختار شانگهای نیازمند تغییر است
به اعتقاد کارشناسان، با توجه به اوضاع و احوال جامعه جهانی و تحولات مهم در پیرامون حوزه جغرافیایی شانگهای، مشارکت اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای زمینه تغییر و تحول مثبت در منطقه را فراهم خواهد کرد.
به گزارش خبرنگار دفتر منطقه‌ای فارس در دوشنبه، کارشناسان و تحلیلگران مسائل منطقه با توجه به نشست سران سازمان همکاری‌های شانگهای در بیشکک و انتظارات بالا از نتایج آن، نظر و دیدگاه‌های خود را برای رسانه‌ها مطرح می‌کنند.
بیشتر کارشناسان بر این باورند که این سازمان با توجه به تحولات جدی عرصه بین‌المللی و به خصوص اقدامات یک‌جانبه آمریکا و غرب، باید بحث نقش و جایگاه خود را به‌طور جدی بازنگری بکند.
چنانجه سازمان همکاری‌های شانگهای بخواهد نسبت به تحولات مناطق پیرامونی خود (حتی احساس می‌شود که به نوعی کشورهای ناظر و شریک مکالمه نیز فضای پیرامونی تلقی می‌شود) و به خصوص خاور نزدیک و میانه بی‌توجه بماند، بدون تردید در آینده نزدیک این مشکلات را در حوزه مسئولیت خود تحویل خواهد گرفت.
بنابر این انتظار می‌رود که نشست روز جمعه بیشکک در این زمینه نقش مهمی خواهد داشت.
ایران نقطه قوت سازمان است
از نگاه «ایگور پانکروتینکو» کارشناس مسائل خاورمیانه و آسیای مرکزی، مذاکرات دو‌جانبه حسن روحانی با روسای جمهور کشورهای عضو و به خصوص روسیه و چین در بیشکک در جهت مشخص کردن چشم‌انداز جمهوری اسلامی در این سازمان مهم است.
به‌اعتقاد وی، تحت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، قرار داشتن ایران در اصل نه با «پرونده هسته‌ای» بلکه با سیاست‌های ضد غربی جمهوری اسلامی ارتباط دارد.
در این حالت بایستی گفت که این تهران است که مانع جدی در مسیر تحقق پروژه‌های آمریکا و متحدانش در خاور میانه و آسیای مرکزی به‌شمار می‌رود.
بنابراین مخالفت با غرب دلیل عمده عدم عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به‌شمار می‌رود.
اما «رحمت‌الله عبدالله‌اف» معاون رئیس مرکز مطالعات افغانستان و منطقه به بحث اختلاف میان ایران و غرب ربط پیدا کردن عضویت جمهوری اسلامی در سازمان همکاری‌های شانگهای را بیشتر به عدم استقلال لازم مسکو و پکن در برابر واشنگتن و متحدانش مربوط می‌داند.
وی که با خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه صحبت می‌کرد، گفت: این سازمان تاکنون نتوانسته است امیدواری‌های را که برای جوامع کشورهای عضو در ابتدای شکل گرفتنش ایجاد کرده بود، براورده سازد. چرا که نه در بعد نظامی و نه امنیتی نتوانست به عنوان گزینه‌ای مناسب در برابر ناتو قد علم کند و در زمینه اقتصادی نیز هیچ نوع پروژه مهم سازمانی جامه عمل نپوشید. جای تعجب دارد که هنوز در این سازمان مکانیسم‌های سرمایه گذاری مشترک در جهت تحقق پروژه‌های مورد نیاز اعضا تدوین نشده است.
به‌باور این کارشناس، حضور قدرت‌ها و کشورهای غیرمنطقه‌ای در آسیای مرکزی که حوزه مسئولیت سازمان همکاری‌های شانگهای دانسته می‌شود، به‌دلیل ضعف‌های اعضای مهم آن نظیر روسیه و چین امکان‌پذیر شده است.
پانکراتینکو نیز با این دیدگاه موافق بوده و بر افزایش تماس‌های نظامی و امنیتی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای با ناتو اشاره می‌کند.
به‌باور وی، ایجاد پایگاه دریایی آمریکا در بندر «آکتاو» قزاقستان بیش از پیش نزدیک به واقعیت شده و در سایر کشورهای آسیای مرکزی نیز با بهانه خروج از افغانستان حضور امنیتی غربی‌ها پررنگ‌تر از گذشته شده است.
به‌این دلیل است که بیشتر اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای از حضور ایران به‌عنوان عضو کامل آن بیم دارند. بیم از آن دارند که موضع‌گیری‌های جدی و قاطع جمهوری اسلامی آن‌ها را در برابر واشنگتن و متحدان اصلی‌اش در وضعیت به‌اصطلاح «ناگوار» قرار خواهد داد.
این امر را عبدالله‌اف در شان چنین سازمان مهم و به‌خصوص اعضای چون روسیه و چین به‌عنوان دو کشور عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد نمی‌داند.
معاون رئیس مرکز مطالعات افغانستان و منطقه در موقعیت رقیب هم قرار گرفتن روسیه و چین در آسیای مرکزی را حرکتی نامناسب ارزیابی کرد و گفت: مسکو و پکن نباید از مسیر رقابتی پیش بروند که باعث چند دستگی اعضا بشود. زیرا بدون تردید طرف‌های فرامنطقه‌ای به‌این پدیده به‌عنوان فرصت نگاه خواهند کرد.
کارشناسان منطقه‌ای بر این باورند که جمهوری اسلامی ایران در ابعاد اقتصادی، صنعتی، کشاورزی، امنیتی و فرهنگی می‌تواند در سازمان همکاری‌های شانگهای نقش بسیار موثری داشته باشد.
تجربه ایران در زمینه مبارزه با قاچاق موارد مخدر و همچنین مقابله با افراطگرایی مذهبی به‌درد سایر اعضا خواهد خورد زیرا با وجود جدی شدن تهدیدات این عرصه در آسیای مرکزی و سایر کشورهای عضو، احساس می‌شود که هنوز نه‌تنها مقامات رسمی بلکه حتی خیلی از کارشناسان نیز به عمق چالش‌های پیش روی کشورهایشان نرسیده‌اند.
همکاری با ایران در این زمینه‌ها می‌تواند اثر فوق‌العاده مثبت داشته باشد.
ضرورت تقویت روح مشارکت
روسیه که بیشتر دارای نگاه امنیتی به‌سازمان همکاری‌های شانگهای بوده و چین نیز که با استفاده از فضای آن به‌دنبال تحقق پروژه‌های اقتصادی خود در آسیای مرکزی می‌باشد، باید به فکر منافع مشترک خود و باقی اعضا بیندیشند.
«کنستانتین سریوژکین» پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک وابسته به‌‌ریاست جمهوری قزاقستان اندیشیدن بر این مهم را لازم تلقی کرده و این انتظار را دارد که در نشست بیشکک استراتژی تامین امنیت در فضای این سازمان مورد بحث و توافق قرار خواهد گرفت.
وی به وجود مجموعی از عوامل برای تدوین چنین یک استراتژی اشاره کرده و برخی از آن‌ها را به‌این صورت برمی‌شمارد:
- «قواعد بازی» در جهان تغییر کرده (بعنوان مثال کشور سوریه) و ناتوانی سازمان ملل متحد و سازمان امنیت و همکاری اروپا بسیار آشکار شده است.
- لازم است تا سازمان همکاری‌های شانگهای با نهادهایی که مسئولیت تامین امنیت در آسیای مرکزی را بر عهده دارند (قبل از همه سازمان پیمان امنیت جمعی، ناتو و آمریکا)، رابطه ایجاد بکند.
- با توجه به‌افزایش میزان اختلافات میان کشورهای آسیای مرکزی، وخامت وضعیت اجتماعی و اقتصادی و غیر قابل پیش‌بینی بودن شرایط پس از کنار رفتن مدیران فعلی، اوضاع منطقه را بیش از هر زمانی دیگر پیچیده کرده است.
- تغییر تاکتیک‌های آمریکا و ناتو در افغانستان پس از سال 2014.
به‌اعتقاد کارشناسان در کنار منافع ملی، کشورهای عضو باید همچنین بر سر منافع مشترکشان نیز بیندیشند. در غیر این، سازمان همکاری‌های شانگهای نه‌تنها در معادلات جهانی امکان بازی کردن نقش موثر را نخواهد داشت بلکه با تهدید فروپاشی نیز رو به‌رو خواهد شد.
دستیابی به‌اتفاق نظر در رابطه با منافع مشترک در صورتی امکان‌پذیر خواهد بود که این کشورها از دورنمای توسعه و زمینه‌های همکاری‌هایی که بتواند باعث اتحاد آن‌ها شود، ارزیابی صحیح داشته باشند.
از نگاه سریوژکین چنین کاری باید از طرف کارشناسان انجام شود. زیرا در رابطه با اهداف و وظایف این سازمان در شرایطی که اوضاع بین‌المللی به‌سرعت دست‌خوش تغییر و تحول جدی می‌شود، بایستی کار کارشناسی انجام پذیرد. بدون چنین یک کاری نمی‌توان روندها را شناسایی و در رابطه به‌تاثیر آن‌ها برای امنیتی منطقه‌ای از طریق تعیین مکانیسم‌های مناسب تصمیم گرفت.
به‌اعتقاد تحلیلگران، چنانچه در رابطه با نقش و جایگاه این سازمان در عرصه منطقه‌ای و جهانی تجدید نظر اعضا صورت نگیرد، تبدیل آن به‌نوعی به‌جامعه کشورهای مشترک‌المنافع بعید نخواهد بود.
اما محورهای نشست بیشکک و به خصوص در کنار مسائل اقتصادی و اجتماعی داخلی، مد نظر قرار دادن مباحث بین‌المللی نظیر وضعیت خاورمیانه و خاصتا سوریه حاکی از درک بهتر واقعیت‌های داخل و پیرامون سازمان همکاری‌های شانگهای بوده و این امید را ایجاد کرده است که این نشست نقش نقطه عطفی را بازی خواهد کرد.